بیشتر بدانیم

اسطوخودس

بررسی اثر ضد درد اسانس اسطوخودوس به روش آروماتراپی

 

بررسی اثر ضد درد اسانس اسطوخودوس به روش آروماتراپی

 

مهدی باقریالف*، دکتر رسول سلطانیالف، دکتر ولی اله حاج هاشمیب، سعید سهیلی پور(MD، دکتر غلامرضا اصغریالف

الف مرکز تحقیقات علوم دارویی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

ب گروه فارماکولوژی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

ج گروه گوش و حلق دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

چکیده

اسطوخودوس از فراورده های معطر گیاهی مورد استفاده در طب سنتی ایران است که اثرات آرام بخشی و ضد درد آن مورد تاکید دانشمندان ایران زمین همچون رازی و بو علی سینا ست. در این مطالعه اثر ضد درد اسانس اسطوخودوس به روش آروماتراپی در مدل های فارماکولوژیک بررسی شدتا با استفاده از روش های نوین، اثرات مستند طب سنتی ارزیابی گردد. موشهای سوری با وزن 25- 35 گرم انتخاب و در گروه های 6-8 تایی تقسیم شدند، گروه اول به عنوان کنترل، گروه های دوم، سوم و چهارم به ترتیب مقادیر ضد، دویست و چهارصد میکرولیتر از اسانس را به صورت استنشاقی در اطاقک مخصوص به مدت بیست دقیقه و گروه پنجم داروی استاندارد (ایندومتاسین ده میلی گرم / کیلوگرم، داخل صفاقی) دریافت کردند. سپس همه حیوانات اسید استیک 0.6% به میزان ده میلی گرم /کیلوگرم داخل صفاقی دریافت و ده دقیقه پس از تزریق اسید استیک، به مدت ده دقیقه تعداد پیچشهای شکمی ناشی از درد شمارش و مقایسه گردید. در تست استیک اسید دوز صد میکرولیتر اختلاف معنی داری با گروه شاهد نداشت ولی مقادیر دویست و چهارصد میکرولیتر اختلاف معنی دار داشتند. با توجه به اثرات قابل ملاحظه ضد درد اسطوخودوس به نظر می رسد که اسانس گیاه بر روی طیف گسترده ای از انواع درد موثر است. از این فراورده تاکید شده در طب سنتی می توان به تنهایی و یا به صورت مکمل به همراه سایر دارو ها و با روشی ساده، کم عارضه و غیر تهاجمی در کاهش درد استفاده کرد.

واژگان کلیدی: درد، اسطوخودوس، آروماتراپی، طب سنتی.
تاریخ دریافت: مهر 91

تاریخ پذیرش :آبان 91

مقدمه:

در دهه گذشته علاقه نسیت به انواع مختلف طب مکمل در بیماران، خانوداه ها و مشاغل حرفه ای مراقبتهای بهداشتی در سرتاسر جهان رو به افزایش است.(1)، یکی از درمانهایی که در مقایسه با سایر درمانهای طب مکمل در سالهای اخیر در اکثر کشور ها رشد چشمگیر داشته است، آروماتراپی (رایحه درمانی) می باشد.(2)، رایحه درمانی به استفاده از روغن های فرار یا آرومای استخراج شده از گیاهان معطر برای اهداف درمانی گفته می شود. این درمان در میان پرستاران دومین درمان طب مکمل است که بیشترین کاربرد را در بالینی دارد(3_4).

یکی از روغنهای فرار معطر گیاهی که در رایحه درمانی کاربرد زیادی دارد روغن گرفته شده از گیاه اسطوخودوس است. این گیاه از دیرباز در طب سنتی مورد استفاده قرار می گرفته است. در کتاب گوهربار قانون آمده است که اسطوخودوس گیاهی است دارای پرز های باریک و سرخ رنگ که به پرز خوشه جو شبیه است و برگهایش از برگ جو درازتر است و چوب هایش خاکی رنگ و همچون افتیمون بی گل است مزه اش تند است و به تلخی میزند مزاج اسطوخودوس در درجه اول گرم و در درجه دوم خشک است.(5)، جالینوس در مقاله دوم می گوید طعم آن تلخ است و گوبا اندکی خاصیت قابض نیز دارد.(6)، این گیاه متعلق به تیره نعناعیان، گیاهی علفی، معطر و همیشه سر سبز است.(7)، زکریای رازی در کتاب گرانقدر خود الحاوی مطرح می کند که مایع حاصل پس از آب پز کردن اسطوخودوس مانند زوفا برای درد های سینه خوب است و آن را در تهیه برخی از دارو های معجون یا سرشتنی مورد استفاده قرار می دهند شراب آن سفتی و درد های اضلاع و عصب و سردی مفرط را تحلیل می برد، سرکه ای که در تهیه آن از اسطوخودوس استفاده به عمل آمده است برای مبتلایان به صرع سودمند است. بولس می گوید لطیف و پاک کننده است و تمام اندام های داخلی و بلکه کل مزاج را نیز تقویت می نماید. (6)، خواص ضد باکتریایی، ضد قارچ، ضد نفخ، شل کنندگی عضلات، بی دردی، خواب آوری و تسکین بخشی اسطوخودوس از دیرباز شناخته شده است. از آن جهت از این گیاه در رایحه درمانی استفاده می شود که می تواند از طریق سیستم نورولوژیک اثرات آرامبخشی ضد در و ضد انقباضی خود را ایفا نماید. (8)، همچنین لینالول و لینالیل استات در این گیاه قادر به تحریک سیستم پاراسمپاتیک بوده و لینالیل استات نیز دارای خواص نارکوتیک بوده و لینالول موجود در ان به صورت یک سداتیو عمل می کند.(9)

در رابطه با تاثیرات رایحه درمانی بر ابعاد مختلف زندگی بیماران مطالعات متعددی انجام شده است، از جمله این مطالعات می توان به مطالعات گسترده ای که در زمینه مامایی انجام شده است اشاره داشت که همه آنها اثرات ضد درد اسطوخودوس را تایید کرده اند مثل مطالعه طلایی که اثر اسانس لاواند را بر پس درد زایمانی بررسی کرده است و نیز مطالعه سبحانی که تاثیر اسانس لاواند را در تسکین درد سزارین بررسی کرده است و هر دو این مطالعات اثرات ضد دردی اسطوخودوس را مورد تایید قرار دادند.(10-11)، کیم و همکاران اثر اسانس لاواند بر درد پس از جراحی لاپاراسکوپیک معده را مورد مطالعه قرار دادند و در نهایت متوجه شدند که بیماران گروه مورد نسبت به گروه شاهد به طور معنی دار مورفین کمتری مصرف کرده اند. (12)، مطالعه گوئل و همکارانش در سال 2007 نشان داد که رایحه درمانی در افرادی که دچار بیخوابی بودند منجر به بهبود کیفیت خواب گردید (13) لی و همکارانش نیز در سال 2006 در تاثیر رایحه درمانی استنشاقی با اسطوخودوس را بر میزان بی خوابی و افسردگی دانشجویان دختر بررسی کردند. نتایج مطالعه نشان داد که رایحه درمانی به طور معنی داری باعث کاهش میزان بیخوابی دانشجویان گردیده است (14). اعتقاد بر این است که بوی ناشی از آروماها سلول های عصبی بویایی را فعال می کندکه نتیجه آن تحریک سیستم لیسیک است بسته به نوع آروما سلول های عصبی نوروترانسیتر متفاوتی آزاد می کنند. این نوروترانسمیتر ها شامل آنکفالین، آندورفین، نورادرنالین و سروتونین می باشند. از طرفی توجه به ارتباط حس بویایی با روح و احساسات انسان آروماها می توانند بر روح و جسم تاثیر بگذارند در واقع بو ها قادر به تغییر احساس در انسان ها می باشند.(15)

با توجه به اینکه امروز بهترین روشهای نوین در ارزیابی اثرات دارو ها به کار گرفته می شود و گیاه اسطوخودوس از فراورده های شناخته شده طب سنتی ایران می باشد. در این مطالعه اثرات ضد دردی اسانس اسطوخودوس به موشهای سوری نر بروش آروماتراپی _ فارماکولوژیکی مورد بررسی قرار گرفت.

روش بررسی:

تهیه اسانس: اسانس اسطوخودوس از شرکت دارویی باریج اسانس تهیه گردید.

روش مالعه اثر ضد دردی: برای بررسی اثر ضد درد اسانس اسطوخودوس موشهای سوری نر با وزن 25_35 گرم در گروه های (6-8) تایی تقسیم شدند، گروه اول به عنوان کنترل ( که آب مقطر را به صورت استنشاقی در اتاقک مخصوص دریافت کردند)، گروه های دوم، سوم، و چهارم به ترتیب دوز های صد، دویست وچهارصد میکرولیتر از اسانس را به صورت استنشاقی و به روش آروماتراپی در اتاقک مخصوص به مدت بیست دقیقه و گروه پنجم داروی استاندارد (ایندومتاسین ده میلی گرم /کیلو گرم، داخل صفاقی) دریافت کردند. سپس همه حیوانات اسید استیک 0.6% به میزان ده میلی گرم /کیلو گرم داخل صفاقی دریافت و ده دقیقه پس از تزریق اسید استیک، به مدت ده دقیقه تعداد پیچش های شکمی ناشی از درد شمارش و مقایسه گردید. برای ارزیابی اثر ضد دردی یک دارو روی حیوان آزمایشگاهی باید ابتدا توسط محرک های شیمیایی (اسید استیک) ایجاد درد کرد، بر همین اساس آزمایشهای مختلفی برای ایجاد درد وجود دارد. (16)، تست ریتینگ (writhing) یکی از شناخته ترین روش ها است. در این تست اسید استیک با غلظت مشخص و مقدار معین در صفاق موش سوری تزریق می شود، (I.P) در اثر این تزریق یک سری حرکات کششی به صورت جمع کردن یک طرف بدن، چرخش و پیچش بدن از کمر به پایین و کشیدن پاها به سمت عقب ایجاد می شود که آن را رایذ می نامند. (16-17)

برای مقایسه گروه شاهد و گروه های درمانی از تست آنالیز واریانس (ANOVA) و به دنبال آن پس آزمون Duncan استفاده شده. 05/0 >P به عنوان اختلاف معنی دار در نظر گرفته شد.

 

نتایج: تاثیر اسانس گیاه در کاهش درد به روش آروماتراپی در جدول شماره 1 ارائه شده است.

جدول 1- ضد دردی اسانس اسطوخودوس به روش آروماتراپی در روش استیک اسید روی موش ها (6=n)

در صد مهار تعداد توتیچ های شکمی       (mean + SEM) میزان گروه ها
2/9±55 آب مقطر(استنشاقی) شاهد
29% 6/10±39 µl 100(استنشاقی) اسانس 1
44% *4/8±6/30 µl 200(استنشاقی) اسانس 2
60/63% (*)5/11±1/20 µl 400(استنشاقی) اسانس 3
20/87% (*)3/6±7 Mg/kg10 (داخل صفاقی) ایندومتاسین

*اختلاف معنی دارد با شاهد = 01/0 >P

(*) اختلاف معنی دارد با شاهد = 001/0 >P

بحث:

همان طور که در جدول شماره 1 نشان داده شده است اسانس گیاه اثرات ضد درد خوبی وابسته به میزان اسانس از خود نشان می دهد و در مقایسه با داروی شناخته شده ایندومتاسین توانست تا 63% درد را مهار نماید. در این مطالعه که فقط از روش آروماتراپی استفاده شد و موشها در محیطی قرارگرفتند که اشباع از اسانس بود نشان داده شد که این روش طب مکمل می تواند به اندازه روش های مصرف تزریقی دارو و یا خوراکی آن موثر باشد.

طبق نتایج بدست آمده از آنالیز اسانس اسطوخودوس مشخص شده است که مهمترین اجزای تشکیل دهنده اسانس                     8،1 سینئول(4/65%)، بورنئول (5/11%) و کامفر (5/9%) می باشد(18). Santos و همکارانش نشان دادند که 8،1 سینئول در تست رایذینگ اثر ضد درد دارد. (19)، بنابر این با توجه به حضور در صد بالایی از این ماده در اسانس می توان اثر ضد دردی اسانس اسطوخودوس را به این ماده نسبت داد. Ghelardini و همکارانش نشان دادند که اسانس اسطوخودوس اثر بی حس کنندگی موضعی دارد (20). از اینرو به نظر می رسد که 8،1 سینئول مهمترین ماده موثره ضد درد اسانس مذکور باشد. گزارش شده است که 8،1 سینئول با مهار متابولیسم اسید آراشیدونیک می تواند از تشکیل پروستا گلندنی ها ( مثل PGE2) و لکوترین ها ( مثل LtB4) که ترکیبات واسط درد می باشند جلوگیری کند. (21)، نتایج این تحقیقها همگی درستی بیانات شیخ الرئیس ابو علی سینا را نشان می دهد انجا که خاصیت درمانی اسطوخودوس را این چنین بیان می کند: به وسیله تلخی که در آن است گدازنده و لطافت بخش است، تناول آن بند آمدگی ها را باز می کند و می زداید و اندک قبوضیتی دارد که بدن و درون را تواند دهد و عفونت را جلوگیری می نماید آب پز آن درد های پی و دنده ها را تسکین می دهد شربت ان در مداوای بیماریهای سرد عصب بهترین دارو است پس لازم است کسانی که ضعف اعصاب داردند یا از سرما به بیماری عصب دچارند بر این دارو مداومت کنند. (5)، جالینوس نیز در المیار می گوید اسطوخودوس از عفونت جلوگیری می کند و خاصیت لطیف کننده دارد سلمویه نیز گوید برای تمام درد های بدن و نیز درد های سر سودمند است. (6)، تحقیقات نشان داده که اسانس اسطوخودوس در شرایط آزمایشگاهی و بالینی می تواند از دگرانوله شدن ماست سل ها و آزاد شدن هیستامین جلوگیری کند. (22)، در مطالعه دیگری که بر روی یکی از گونه های اسطوخودوس صورت گرفته اثر ضد التهاب و ضد اسپاسم مشخص شده است. به علاوه مشخص شده که اسانس گیاه نیز اثر ضد اسپاسم دارد.(23)

نتیجه گیری:

با در نظر گرفتن خصوصیت تست اسید استیک که مدل خوبی از درد احشایی است و می تواند به وسیله دارو های زیادی از جمله دارو های اسپاسمودیک مهار شود. (24)، به نظر می رسد که اسانس اسطوخودوس با این خواص می تواند اسپاسم های شکمی و توئیچ ناشی از اسید استیک را مهار کند. با توجه به اثرات بارز و خوب ضد دردی اسانس اسطوخودوس بر موش های سوری می توان از روش آروماتراپی به عنوان یک روش مناسب عملی و غیر تهاجمی که نیازمند رعایت زمانی خاص و مصرف تجهیزات پر هزینه نمی باشد و قابل اجرا در مراکز بهداشتی و درمانی و منازل است بهتر بهره گرفت. به طور کلی این مطالعه نشان داد که به کارگیری روش های نوین آروماتراپی و فارماکولوژی اثرات مستند در طب سنتی گیاه اسطوخودوس را بخوبی تایید و اثبات می نماید.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

همچنین ببینید
بستن
دکمه بازگشت به بالا